کشت کلزا در مناطق سردسیر

کشت کلزا در مناطق سردسیر: چالش‌ها و راهکارها

در مناطق سردسیر، کشت کلزا به تاریخ اولین بارندگی پاییزی وابسته است. شروع نامنظم بارندگی پاییزی در مناطق سرد و معتدل سرد، معمولاً با تأخیر به وقوع می‌پیوندد.

با توجه به حساسیت زیاد کلزا به تاریخ کاشت، تحقیقات نشان داده‌اند که کشت کلزا در مناطق سردسیر با موفقیت چندانی همراه نبوده است. با این حال، در برخی از مناطق با تاریخ یخبندان پاییزی دیرتر، امکان کشت کلزا در مناطق سردسیر وجود دارد.

اخیراً جهت کشت کلزا به صورت دیم در مناطق معتدل سرد، تمهیداتی توسط محققان در زمینه کشت نشاءی کلزا به روش SRI (انتقال نشاء ۶-۴ برگه بعد از اولین بارندگی پاییزی در اوایل آبان ماه) و پوشش دادن بذر برای تأخیر و ممانعت از جوانه‌زنی در کشت پاییزه (کشت انتظاری) در حال انجام است. همچنین، تهیه نشاء جهت سازگاری با محیط در فضای آزاد در حال بررسی است.

در صورت عدم امکان استفاده از دو روش فوق برای کشت پاییزه، در مناطق معتدل سرد باید به کشت بهاره به صورت کشت بذری یا نشاءی در محدوده زمانی ۱۵ بهمن الی ۱۵ اسفند نمود. با توجه به طول دوره رشد کوتاه در این مناطق، کشت هیبریدهای بهاره و ازادگرده‌افشان بهاره خیلی زودرس توصیه می‌شود و برای دستیابی به عملکرد اقتصادی، میزان بارندگی بین ۲۵۰ تا ۲۰۰ میلیمتر با پراکنش مناسب بهاره و متوسط دمای -۱۸ الی ۱۶ درجه سانتیگراد در دوره رشد مورد نیاز است.

عملیات تهیه زمین مناسب کلزا در مناطق سردیر

کلزا گیاهی بذر ریز بوده و شرایط نامناسب خاک وکلوخه بودن بستر بذر می تواند باعث کاهش سطح سبز گردد. نتایج تحقیقات انجام گرفته در مناطق سردسیر دیم نشان داد که کشت مستقیم ( بیخاک ورزی) کلزا به صورت بهاره زودهنگام (از اواخر بهمن ماه تا اواخر اسفند ) در تناوب با گندم امکان پذیر می باشد . در این زمینه اولویت ها عبارتند از :

• خاک ورزی با چیزل پکر در پائیز، کاشت در بهار
• کاشت مستقیم کلزا دربهار ( بدون خاک ورزی )

نحوه کشت ومیزان بذر کلزا در مناطق سردیر

به علت ریز بودن بذر کلزا کشت آن به صورت سطحی وحداکثر درعمق ۲تا ۱/۵ سانتیمتر باید صورت گیرد .جهت کشت مکانیزه از بذرکارهای پنوماتیک ویا بذرکارهایی که یونجه وشبدر را کشت میکنند میتوان استفاده نمود . از سایر بذرکارها نیز میتوان استفاده نمود به شرط آنکه عمق کشت بیش از ۲ سانتیمتر نباشد . درکشت بهاره زودهنگام چون تلفات ناشی از سرما به حداقل میرسد میزان بذر مصرفی می تواند کمتر باشد. از این رو مصرف ۷تا ۶ کیلو گرم بذر کفایت میکند .

رقم مورد کشت کلزا در مناطق سردیر

هیبریدهای زودرس کلزا با طول دوره رشد -۸۵ ۷۵ روزه برای این مناطق قابل توصیه هستند . خردل روغنی رقم صادق به علت مقاومت به ریزش و تحمل خشکی آخر فصل برای کشت بهاره زود هنگام در این مناطق قابل توصیه است .

زودرسی از فاکتورهای مهم برای انتخاب رقم مورد کشت در این مناطق است به طوری که مرحله پرکردن دانه ها قبل از تنشهای گرما و خشکی اوایل اردیبهشت به پایان رسیده باشد. با توجه به طول دوره رشد کوتاه در این مناطق، هیبریدهای بهاره و آزادگرده افشان خیلی زودرس شامل هایولا و ۵۰ تراپر توصیه می شود .

کود مورد نیاز کلزا در مناطق سردیر

مقادیر دقیق توصیه کودی با انجام آزمون خاک تعیین می گردد. برای تولید حدود یک تن دانه کلزا مصرف ۶۰ کیلوگرم ازت خالص ترجیحاً از منبع سولفات آمونیوم (دو سوم موقع کاشت و یک سوم زمان ساقه دهی به صورت سرک و ) ۴۵ کیلوگرم درهکتار فسفر خالص ازمنبع سوپر فسفات تریپل توصیه می .شود باتوجه به اینکه کلزا نیاز به گوگرد دارد توصیه میگردد از کود سولفات آمونیوم جهت منبع کودی ازته استفاده شود تا گوگرد نیز دراختیار گیاه قرار گیرد.
همچنین توصیه عمومی جهت مصرف کودهای پتاسه حدود ۴۵ کیلوگرم در هکتار پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم میباشد. زمان مصرف کودهای فوق همزمان با کاشت است.

تاریخ کشت کلزا در مناطق سردیر

بارندگی نامنظم و دیرهنگام پاییزه در مناطق معتدل سرد و همچنین وجود یخبندانهای طولانی وسرمای شدید دراین مناطق کشت دیم پاییزه کلزا را نامیسر ساخته لذا کشت بصورت بهاره زود هنگام میباشد. تاریخ کشت توصیه شده در این مناطق در اولین فرصت ممکن (وقتیکه امکان ورود به مزرعه وجود داشته باشد از ) ۱۵ بهمن الی ۱۵ اسفند است .

کنترل علف های هرز در مناطق سردیر

کشت کلزا در تناوب گندم و جو بوده و میتوان با استفاده از سموم گالانت (۲ لیتر در هکتار)، گالانت سوپر ( ۱تا ۰/۷۵ لیتر در هکتار ،) نابواس (۳ لیتر در هکتار) و فوکوس (۲ لیتر در هکتار) علاوه بر کنترل علفهای هرز باریک برگ ، با گندم یا جو سبز شده در اثر ریزش نیز مبارزه نمود . زمان سمپاشی باید در مرحله قبل از ساقه رفتن کلزا باشد و درجه حرارت محیط نیز میبایست در شب و روز به ترتیب کمتر از و ۲ ۱۲ درجه سانتیگراد نباشد .

ضمناً باید از عدم وقوع بارندگی تا ۶ ساعت پس از سمپاشی اطمینان حاصل کرد .
برا ی کنترل پس رویشی علف های هرز پهن برگ ۱ ساله و چندساله نیز از علف کش لونترل (۰/۸تا ۰/۶لیتر در هکتار) که قابل اختلاط با گالانت و گالانت سوپر میباشد، استفاده می گردد.
زمان کاربرد این علف کشها در کلزا در مرحله ۶تا ۲ برگی است .

مبارزه با آفات و بیماری های کلزا

بررسی های مشاهده ای در اکثر مزارع دیم کلزا نشان داده است که در شرایط دیم بیماری مهمی این زراعت را تهدید نمیکند و بیشترین میزان خسارت بعلت آفات بوده است. مهمترین آفات کلزا عبارتند از:

شته کلزا

شته ها از آفات مهم کلزاهستند که با مکیدن شیره گیاهی باعث کاهش شدید رشد و تغییر شکل اندام های گیاهی می شوند. آلودگی مزارع کلزا ازحاشیه شروع شده وحذف علف های هرز و کانون کوبی حاشیه مزارع به محض ظهور آفت در حاشیه مزرعه میتواند در کنترل این آفت موثر باشد.

درصورت ایجاد آلودگی بیشتر میتوان با یکی از سموم سیستمیک مانند متاسیتوکس (۱/۵ لیتر در هکتار)، (اکاتین ۲ لیتر در هکتار)، دیماکرون (۰/۵ لیتر در هکتار) ، پریمور (۱ لیتر در هکتار) و کنفیدور (۲۵۰ میلی لیتر در هکتار) اقدام به سمپاشی و کنترل این آفت نمود .

سوسک پلن خوار :

این آفت در اکثر مزارع کلزا مشاهده م یشود اما مبارزه با آن زمانی ضرورت دارد که تراکم جمعیت آن در مزرعه زیاد باشد. این آفت در زمان غنچه دهی و گلدهی به مزارع حمله کرده و باتغذیه از گرده های داخل گل باعث از بین رفتن غنچه ها و گل ها شده و عملکرد را به شدت کاهش میدهد .

به منظور کنترل مکانیکی جمعیت این آفت می توان ظروف پلاست به رنگ آبی را که از آب پر شده اند در فواصل حدود ۱۰ متری در سطح مزرعه قرار داد. در صورت نیاز به سمپاشی بر علیه این آفت می توان از سموم فوزالون (۲/۵ لیتر در هکتار ،) اندوسولفان (۳/۵تا ۳ لیتر در هکتار) و سایپرمترین (۲۵۰ میلی لیتر در هکتار ) استفاده نمود.

همچنین با توجه به فعالیت زنبورهای عسل در دوران گلدهی میتوان از سموم بیخطر برای زنبور عسل مثل حشره کش کالیپسو به میزان ۴۰۰-۳۰۰ میلی لیتر در هکتار استفاده نمود.

سوسک منداب

سوسک منداب یا سوسک برگخوار کلمیان از آفات مهم کلزا دراوایل کشت و زمان روزت این گیاه است. این آفات با تغذیه از برگهای کلزا باعث کاهش مقاومت به سرما و نیز کاهش عملکرد
خواهد شد. برای مبارزه با این آفات از سموم فوزالون (۳تا ۲ لیتر در هکتار)، دیازینون (۱/۵ لیتردر هکتار)، اکامت (۲تا ۱/۵ لیتر در هکتار) و سایپرمترین (۲۵۰ میلی لیتر در هکتار ) میتوان استفاده نمود.

کک های کلزا

یکی از آفاتی که عموماً در مراحل اولیه رشد کلزا می تواند منجر به خساراتی همچون کاهش سطح برگ و در شرایط حاد باعث از بین رفتن بوته ها گردد، کک های نباتی هستند که علی رغم اندازه کوچکشان می توانند در جمعیت های بالا منجر به آسیب مزارع کلزا گردند. سوراخ های گرد، کوچک و منظم هم اندازه طول بدن حشره یعنی همان ۳تا ۲ میلی متر به خصوص در برگ های جوان از علائم تغذیه این آفت است که گیاه را از این نظر بد منظره می کند. کک های نباتی معمولا زمانی که کلزا دو برگ اولیه (غیر حقیقی یا کوتیلدون ها) دارد فعالیت و خسارت بیشتری را می تواند داشته باشد.

از مراحل ۴تا ۳ برگی (برگ های حقیقی) به بعد چندان قدرت خسارت ندارد و لذا عموما مدیریت این آفت در صورت بروز خسارت، در همان مراحل اولیه رشد مطرح است . در مناطق
سردسیر ممکن است جمعیت های نسل بعدی این آفت در آخر فصل روی گیاهان بالغ و غلاف های کلزا دیده شوند و از پوست ساقه و غلافهای سبز کلزا تغذیه میکنند که اغلب منجر به خسارت جدی نمیشوند. مبارزه شیمیایی با این آفت عموما توصیه نمی گردد مگر در مواردی که جمعیت آفت بالا  و خسارت شدید باشد می توان از سموم مختلفی که پیشتر ذکر شد برای مبارزه با آنها استفاده نمود.

سرخرطومی غلاف کلم کلزا

این حشرات به رنگ زرد گلهای کلزا جلب شده و غلافهای تازه را مورد حمله قرار میدهند .سرخرطومی داخل غلافهای تازه تشکیل شده تخم ریزی کرده و لاروها از بذور تشکیل شده تغذیه
میکنند. آلودگی بالا، منجر به تا ۲۰ ۳۰ درصد کاهش عملکرد می گردد.
کرمهای کلم، طوقه برها و سایر لاروهای برگخوار، موجب خسارت به برگها و سطح سبز مزرعه در بهار و تابستان میشوند. در زمانی که بوته ها سالم بوده و قدرت رشد خوبی داشته باشند خسارت این آفات ناچیز بوده و کاهش عملکرد محسوس نمیباشد.

سن های لیگوس کلزا

این حشرات در طول دوره گلدهی روی قسمتهای رویشی کلزا تغذیه و تخمریزی می نمایند. تغذیه آنها منجر به نارسی گل و غلافهای ضعیف با بذرهای چروکیده میشود. خسارت این آفت
معمولا زیاد نبوده و مبارزه بیولوژیک (شکارگرهای طبیعی) بهترین راه کنترل آنهاست. به طورکلی در مبارزه شیمیایی با آفات کلزا باید مرحله رشد گیاه در نظر گرفته شود به طوری که
سمپاشی منجر به از بین رفتن حشرات گرده افشان و شکارگر نشود. بهتر است تا حد امکان از سمپاشی اجتناب کرده و کنترل آفات با عملیات زراعی از قبیل نابود کردن کلزای خودرو در حواشی مزرعه و زیر خاک کردن بقایای گیاهی پس از کشت صورت گیرد. همچنین می توان کلزاهای خودرو و خردل وحشی را در نهرها و اطراف مزرعه که به عنوان کانون آلودگی عمل می کنند سمپاشی کرد .

پرندگان

در برخی از مناطق کشور خسارت پرندگان در زمان سبز شدن و پیدایش دوبرگ کوتیلدونی تا رویش سه برگ حقیقی مشاهده شده است. این خسارت گاهاً منجر به از بین رفتن کامل برخی از مزارع شده است. راههای کاهش خسارت پرندگان از طریق افزایش سطح زیر کشت کلزا، ایجاد صدا و نصب مترسک در مزرعه و نیز پاشیدن پودر گوگرد در سطح مزرعه امکان پذیر میباشد . در برخی از مناطق این پرندگان مهاجر بوده و با کاشت به موقع کلزا میتوان محصول را از گزند آنها دور نگه داشت.

برداشت کلزا در مناطق سردیر

زمان برداشت کلزا در مناطق سردیر را میتوان با مشاهده بذرهای داخل غلاف ها تعیین نمود. هنگامی که رنگ بذور به قهوهای و یا سیاه تبدیل شود و غلاف کلزا نیز به اندازه کافی خشک شده ب هطوریکه با فشاردادن آن در بین دو دست به راحتی دانه ها از غلاف خارج شوند(اواخر خردادماه تا اوایل تیرماه ) میتوان آنرا برداشت نمود . در این هنگام رطوبت بذرها حدود تا ۱۰ د ۱۲ رصد است.

کلزا به ریزش حساس بوده و اگر تا ده روز پس از رسیدن برداشت نشود غلافها شروع به بازشدن کرده و دانه ها به شدت ریزش میکنند .

البته این مشکل در کشت رقم صادق دیده نمیشود. برداشت کلزا بوسیله کمباین برداشت غلات میسر بوده و نیاز به تنظیمات جزئی دارد