آنچه باید درباره آفات کلزا بدانید

کلزا (Brassica napus L)

کلزا یکی از گیاهان زراعی مهم از خانواده کلم براسیکاسه (Brassicaceae) است که به دلیل حاوی میزان زیادی روغن در دانه‌های خود (۳۵ تا ۴۵ درصد)، در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته و به عنوان یک منبع معتبر برای روغن‌کشی محسوب می‌شود.

سطح زیر کشت کلزا و وضعیت در ایران

در سال‌های اخیر، سطح زیر کشت کلزا در ایران به سرعت افزایش یافته است. در سال ۸۴-۱۳۸۳، این سطح به حدود ۱۳۵,۵۹۴ هکتار رسید و استان آذربایجان غربی به نسبت بیشترین سهم در این کشت را به‌دست آورد. با وجود نیاز به واردات روغن خام در کشور، سیاست‌های حمایتی دولت منجر به افزایش این کشت شده و در سال ۹۸-۱۳۹۷ به ۲,۵۲۷ هکتار رسید.

آفت شته مومی کلزا و مشکلات زراعی

همراه با افزایش سطح زیر کشت کلزا، مشکلاتی نیز به وجود آمده است. یکی از مهمترین مشکلات، حمله شته مومی به گیاهان کلزا می‌باشد. این حشره با تغذیه بر روی اندام‌های گیاهی، نه تنها به خسارات فیزیکی در گیاهان منجر می‌شود بلکه ترشحات عسلک آن نیز کیفیت و کمیت گیاهان را کاهش می‌دهد.

برخی از علائم خسارت شته مومی شامل برآمدگی‌ها و گال‌های مخصوص در شاخه‌های کلزا هستند. مقاومت این شته در برابر سرما بسیار زیاد است و این امر باعث می‌شود که در فصول سردسیر به حالت طغیانی درآید و به مرور زمان تأثیرات منفی بر عملکرد محصولات کلزا افزایش یابد. به‌طور کلی، بهبود روش‌های کنترل و مدیریت این آفت ضروری به نظر می‌رسد تا بتوان عملکرد محصولات کشاورزی را به حداکثر رساند.

آفت شته مومی کلزا (Brevicoryne brassicae):

آفت شته مومی کلزا در بسیاری از مناطق کلزاکاری ایران با شدت‌های مختلف حضور دارد. در صورتی که هوا مساعد (گرم و خشک) باشد، توصیه می‌شود که جمعیت و خسارت احتمالی این آفت حداقل هفته‌ای دو بار بررسی گردد. ابتدا تراکم شته‌ها معمولاً در حاشیه مزارع بیشتر است و به تدریج به سراسر مزرعه پراکنده می‌شوند.

برای پیشگیری از خسارت آفت، اقداماتی نظیر آبیاری بارانی، کانون‌کوبی و سمپاشی به موقع می‌توانند از خسارت آفت جلوگیری کنند. حساسترین مراحل آلودگی کلزا به شته مومی شامل مرحله گیاهچه (۴ تا ۶ برگی)، تشکیل ساقه، تشکیل غنچه و تشکیل غلف‌های اولیه است. در صورت نیاز به سمپاشی، از شته‌کشهای اختصاصی مانند پریمور، کونفیدور یا فلونیکامید با توجه به عدم خطر آنها بر سایر حشرات استفاده شود.

کنترل آفت شته مومی کلزا

دشمنان طبیعی شته ها

از میان عوامل زنده کنترل کننده طبیعی، حشرات شکارچی (پرداتورها) مثل کفشدوزک، بالتوری، مگس های سیرفید و انواع زنبورها نقش مهمی ایفا می کنند. کفشدوزک هفت نقطه ای فراوان ترین حشره مفید در مزارع کلزاست.

آفت سوسک های کک مانند یا کک کلزا:

دو گونه از این کک‌ها با نامهای corrugate Phyllotreta و persicae Phylliodes بیشترین جمعیت را در مزارع دارند و به کلزا صدمه می‌زنند. در صورت عدم ضدعفونی بذر با سم گائوچو و کروزر، و در صورت مشاهده جمعیت و خسارت آفت کک کلزا، سمپاشی با استفاده از حشره‌کش‌های دیازینون (%Ec60 ) به مقدار یک در هزار و کونفیدور (ایمیداکلوپراید %Sc35 ) به مقدار ۰.۵ در هزار مؤثر خواهد بود. این سمپاشی باید زمانی صورت گیرد که کک‌ها در حال تغذیه از کوتیلدونهای کلزا (برگهای لپه‌ای) هستند.

آفت زنبور برگخوار کلزا (Athaha rosae):

در صورت عدم ضدعفونی بذر کلزا و وجود گزارشهای کارشناسی، با یک نوبت سمپاشی در اوایل صبح یا عصر با سموم فسفره متداول نظیر دیازینون (%Ec60) به مقدار ۱ در هزار، فوزالون (۳۵%) به مقدار ۱.۵ در هزار و مالاتیون به مقدار ۲ در هزار قابل توصیه است.

از بین بردن علف های هرز میزبان آفت

این شته علاوه بر کلزا و کلم و شلغم، روی علف های هرز میزبان مانند تربچه و خردل وحشی فعالیت دارد. از آنجایی که حمله شته ها از حاشیه مزارع شروع می شود، از بین بردن علف های هرز مزارع بسیار مهم است. در صورت مشاهده شته سریعا باید در حاشیه اطراف مزارع علیه آن ها سم پاشی شود.

کنترل شیمیایی

کلزا باید هر دو هفته یک بار و با مشاهده آفت هر هفته بررسی شود. آستانه کنترل آفت به قرار زیر است:

• ۲ شته در هر بوته در زمان گیاهچه
• ۵ شته به ازای هر برگ در مرحله روزت
• آلودگی ۲۰ درصد ساقه ها به شته
• مشاهده یک کلونی در هر متر مربع مزرعه

سمومی که برای کنترل این آفت توصیه می شوند عبارت اند از: متاسیستوکس، ایمیداکلوپراید، پریمور وفلونیکامید در دوزهای توصیه شده. فاصله سم پاشی دوم با نوبت اول یا قبل را ۱۵ تا ۱۷ روز باید در نظر گرفت.

آفت سوسک پلن خوار یا گرده‌خوار (Meligethes aeneus):

به دلیل مصادف بودن ظهور حشرات کامل گرده‌خوار با فعالیت سایر حشرات گرده‌افشان به خصوص زنبور عسل، در مرحله گل نباید سمپاشی انجام شود. در صورتی که آفت به دلایل شرایط آب و هوایی قبل از باز شدن گلها ظاهر شده و به غنچه‌های گل حمله نماید، کنترل شیمیایی با استفاده از یکی از حشره‌کش‌های مجاز نظیر بیسکایا به مقدار ۱ در هزار، دیازینون (%Ec60 ) به مقدار ۱ در هزار و کونفیدور (ایمیداکلوپراید) به مقدار ۰.۵ در هزار قابل توصیه است.

زیست شناسی سوسک پلن خوار

این آفت زمستان را به صورت لاروهای کامل در زیر خاک یا در لابه لای مواد پوسیده گیاهی نظیر تنه و ریشه پوسیده درختان یا توده های حاصل از شاخ و برگ مدفون زیر خاک یا لانه های شفیرگی در عمق تا ۲۰ سانتی متری خاک طی می کند. اگر هوا در پاییز و زمستان گرم شود، حشرات بالغ از خاک خارج می شوند.

توده های کود دامی که در مزرعه یا باغ انباشته شده اند، جایگاه مناسبی برای زمستان گذرانی آفت هستند. این آفت یک نسل در سال دارد. حشره کامل اوایل بهار (اواسط فروردین تا اواسط خرداد) ظاهر می شود و بعد از مدتی تغذیه و جفت گیری تخم های خود را به تعداد ۵۰ عدد در توده های پوسیده گیاهی و دامی می گذارد و ۲۰ روز بعد تخم ها تفریخ و لاروهای جوان ظاهر می شوند.

سه سن لاروی دارد و اوایل پاییز با ساختن لانه گلی به دیاپوز (توقف رشد طولانی در مرحله رشدی کاملا معین) می روند.

کنترل سوسک پلن خوار کلزا

کنترل غیرشیمیایی

1. پخش و مخلوط کردن کودهای حیوانی با خاک برای از میان بردن محل مناسب زمستان گذرانی؛
2. شخم زمین در اواخر پاییز و (اگر ممکن بود) در اواخر زمستان به منظور از بین بردن لاروهای زمستان گذران.

کنترل شیمیایی

کنترل شیمیایی این آفات با توجه به خسارت آفت در مرحله گل و هم زمانی با فعالیت زنبورعسل و حشرات مفید دیگر بسیار مشکل و پیچیده است. برای کنترل شیمیایی باید از سمومی بهره گرفت که بر زنبورعسل و حشرات گرده افشان اثر کشندگی کم تری دارند و همچنین زمان حضور آفت باید قبل از باز شدن گل ها باشد که در این صورت از سموم دیازینون، بیسکایا و کونفیدور استفاده می شود.

آفت سرخرطومی‌های کلزا (Ceutorhynchus spp):

سرخرطومی‌های کلزا از آفات اندامهای رویشی در مزارع کلزا محسوب می‌شوند. در صورت مشاهده حشرات کامل و وقوع تخم‌ریزی آنها روی بیش از ۲۰ درصد بوته‌های کلزا، با نظر کارشناسان منطقه با یکی از سموم حشره‌کش نظیر دورسبان (کلر

پیریفوس) به مقدار ۱.۵ تا ۲ در هزار، کونفیدور (ایمیداکلوپراید) به مقدار ۰.۵ در هزار و دیازینون به مقدار ۱ در هزار می‌توان اقدام به کنترل شیمیایی نمود.

آفات سرخرطومی‌های ساقه‌خوار کلزا در استان‌های مازندران، گلستان و لرستان

در مرحله رویشی کلزا، سرخرطومی‌های ساقه‌خوار از جنس (Ceutorhynchus (Col.: Curculionidae به عنوان آفات معمولاً در مزارع این محصول خسارت وارد می‌کنند. برای بررسی ویژگی‌های زیستی این آفات در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷، مزارع کلزای استان‌های مازندران، گلستان و لرستان مورد ارزیابی قرار گرفت.

گونه‌های سرخرطومی‌های ساقه‌خوار

در این تحقیق، پنج گونه سرخرطومی ساقه‌خوار شناسایی شدند که عبارتند از:
۱. Ceutorhynchus picitarsis و C. chalybaeus از مازندران
۲. C. erysimi و C. pallidactylus از گلستان
۳. C. sulcicollis از لرستان، مازندران و گلستان.

چرخه حیاتی

حشرات کامل سرخرطومی‌ها در اواخر آبان وارد مزارع می‌شوند. پس از جفت‌گیری و تغذیه، ماده‌ها تخم‌های خود را در داخل رگبرگ اصلی، دمبرگ برگ‌های پایینی یا در ناحیه طوقه بوته‌های جوان کلزا قرار می‌دهند. لاروها در بافت گیاه نفوذ کرده و سه سن لاروی خود را در پاییز و زمستان تا اوایل بهار داخل گیاه تغذیه می‌کنند.

شروع فعالیت لاروهای سن اول در اوایل آذر، لاروهای سن دوم از اواخر آذر و سن سوم از اوایل تا اواسط بهار بود. لاروها در اوایل اردیبهشت به‌منظور شفیره شدن، گیاه میزبان را ترک کرده و شفیرگی در خاک رخ می‌دهد. ظهور حشرات کامل نسل جدید از نیمه اردیبهشت تا اوایل خرداد اتفاق می‌افتد. تمامی گونه‌های سرخرطومی مذکور یک نسل در سال دارند.

آلودگی در استان‌ها

حداکثر آلودگی به سرخرطومی‌ها در استان‌های مازندران، لرستان و گلستان به‌ترتیب به نسبت ۸۹/۰±۱/۲۰، ۲۹/۱±۸/۱۴ و ۲۹/۰±۲/۱۰ درصد بود.

آفت پرندگان کلزا:

در بعضی از سالها، پرندگان بویژه چکاوک کاکلی در استان‌های شمالی کشور خسارت لکه‌ای به مزارع کلزا وارد می‌نمایند. این پرندگان بیشتر در مرحله گیاهچه کلزا تغذیه می‌نمایند. برای کنترل این آفت، کنترل شیمیایی توصیه نمی‌شود ولی با استفاده از افراد گنجشگ پران، دورکننده‌های صوتی، شیمیایی و نوارهای آلومینیومی و تفنگ‌های ساچمه‌ای می‌توان خسارت پرندگان را تا حدودی کاهش داد.